Pseudo-spiegels als identificatie kenmerk voor adulte Zilvermeeuwen

Maarten van Kleinwee & Mars Muusse, Januari 2018

Bij identificatie van mogelijke Amerikaanse Zilvermeeuwen (Larus smithsonianus) in Europa gaat de meeste aandacht uit naar het handpenpatroon van de bovenvleugel, zoals is beschreven door Peter Adriaens & Bruce Mactavish in het engelstalige artikel "Identification of adult American Herring Gull" (Dutch Birding 26: 151-179, 2004). Meest opvallend en bekend is de 'W'-vorm van de zwarte band op P5, maar ook andere kenmerken zoals het ontbreken van een spiegel op P9 en de 'bajonet' vormen op de buitenvlaggen van de buitenste handpennen helpen bij het vaststellen van de identificatie, en het elimineren van Europese Zilvermeeuw. Wat betreft de kenmerken die op de ondervleugel te zien zijn, wordt er vaak naar de relatief lange en vierkante tong van P10 gerefereerd.
Maar er zijn andere kenmerken op de onderzijde van de vleugel die minder bekend zijn maar die ook kunnen helpen bij identificatie van Amerikaanse Zilvermeeuwen: de 'pseudo-spiegel' en de daarop lijkende 'grijze inkeping'.

• De pseudo-spiegel ziet er uit als een kleine, lichte vlek in het zwarte gedeelte van de binnenvlag van de veer, en is volledig omsloten (geïsoleerd) door het zwart. Het varieert in vorm en grootte.
• De grije inkeping lijkt erg op de pseudo-spiegel, maar bevind zich aan de rand van de vleugel en is daarom open aan één kant (niet geïsoleerd). Ook dit kenmerk bevindt zich op de binnenvlag en varieert ook in vorm en grootte.

Plaat 1: Een voorbeeld van grijze inkepingen op de binnenvlag van P10 (links) en pseudo-spiegels op de binnenvlag van P9 (rechts).

Merk op dat het verschil tussen beide kenmerken niet altijd duidelijk is, zoals we zullen zien in voorbeelden later in dit artikel. Maar eerst volgen hier enkele voorbeelden van Amerikaanse Zilvermeeuwen met een pseudo-spiegel en/of een grijze inkeping.

Plaat 2: Amerikaanse Zilvermeeuw (smithsonianus) adult, 16 februari 2014, BP Whiting refinery, Indiana, USA. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-mirror op P9 in de linker vleugel.	Plaat 3: Amerikaanse Zilvermeeuw (smithsonianus) adult, 16 februari 2014, BP Whiting refinery, Indiana, USA. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een grijze inkeping op P10, enkel in de rechter vleugel.
Plaat 4: Amerikaanse Zilvermeeuw (smithsonianus) adult, 18 februari 2014, Lake County Fairground, Libertyville, Illinois, USA. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-mirror op P10 in beide vleugels.	Plaat 5: Amerikaanse Zilvermeeuw (smithsonianus) adult, 18 februari 2014, Lake County Fairground, Libertyville, Illinois, USA. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een kleine pseudo-mirror op P10, enkel in de linker vleugel.

Is een pseudo-spiegel of een grijze inkeping uniek voor Amerikaanse Zilvermeeuw?

In April 2013 publiceerde Peter Adriaens een artikel op Birdingfrontiers.com. Hij stelde vast dat een pseudo-spiegel regelmatig voorkomt bij Amerikaanse Zilvermeeuwen, en dat het slechts zeer zelden te vinden is bij lokale Europese Zilvermeeuwen. Hierdoor zou het een mooi aanvullend kenmerk zijn wanneer je een Amerikaanse Zilvermeeuw wilt determineren in Europa. In het artkel stelt Peter verder dat mocht je toch een Europese Zilvermeeuw met een pseudo-spiegel tegenkomen, dan is het zeer waarschijnlijk dat het om een vogel uit de Scandinavische populatie argentatus gaat. Scandinavische Zilvermeeuw argentatus is duidelijk donkerder grijs op de rug dan Amerikaanse Zilvermeeuw en zodoende niet te verwarren met de laatste. Peter's artikel leidde ertoe dat meer meeuwenliefhebbers hun lokale Zilvermeeuwen in detail gingen bestuderen, om na te gaan of pseudo-spiegels aanwezig zijn.

Scandinavische Zilvermeeuw argentatus Gedurende de daaropvolgende jaren verschenen er op discussie fora op internet met enige regelmaat Zilvermeeuwen die een pseudo-spiegel toonden. Zoals reeds gesuggereerd door Peter, betrof het dan meestal Zilvermeeuwen met donkergrijze bovendelen, zoals te verwachten is bij Scandinavische Zilvermeeuw (Larus argentatus argentatus). Natuurlijk werden deze relatief donkergrijze Scandinavische Zilvermeeuwen nooit beschouwd als potentiële kandidaten smithsonianus of leverden ze op andere wijze een determinatieprobleem. Ze toonden simpelweg aan dat als je systematisch zoekt, dan kom je ook bij lokale vogels witte eilandjes in de zwarte binnenvlag tegen. Het patroon van zwart en wit in de vleugelpunt kent namelijk een zeer grote individuele variatie. Hier volgen drie Scandinavische vogels om de aanwezigheid van pseudo-spiegels te illustreren:                     >>> Plaat 6: Zilvermeeuw (argentatus) adult, 16 januari 2018, Katwijk aan Zee, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P9.
Plaat 7: Zilvermeeuw (argentatus) CA56L adult, 4 april 2014, Pori, Finland. Foto: Petteri Mäkelä. Exemplaar met een pseudo-speigel op P10.	Plaat 8: Zilvermeeuw (argentatus) adult, 21 februari 2015, Gamla Stan, Stockholm, Zweden. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een grijze inkeping op P10 in de rechter vleugel.

Britse Zilvermeeuw argenteus

Zowel Maarten and Mars hebben door de jaren een uitgebreide collectie van foto's aangelegd, zowel van in Nederland broedende Zilvermeeuw argenteus als van de broedvogel Kleine Mantelmeeuw graellsii. De foto zijn genomen in de broedkolonies van Moerdijk en op het IJmuidense Forteiland. Veel exemplaren zijn in de hand gefotografeerd nadat ze op het nest werden gevangen om de vogels te voorzien van een ring met unieke code. De foto's in de hand geven de mogelijkheid het vleugelpatroon in detail te bekijken, en na te gaan of pseudo-spiegel en/of grijze inkeping voorkomt in Nederlandse broedvogels. Dit blijkt zo te zijn: ook sommige Nederlandse vogels tonen de kenmerken, met name Nederlandse Zilvermeeuwen (welke behoren tot het taxon Britse Zilvermeeuw argenteus). Argenteus heeft dus wel eens pseudo-spiegels, net als smithsonianus, en bovendien is argenteus op de bovendelen vergelijk in grijstoon (Kodak 4-6). Hier volgen enkele Nederlandse voorbeeldvogels gefotografeerd in de broedkolonie (sommige foto's kun je vergroten door er op ter klikken):

Plaat 9: Zilvermeeuw (argenteus) 55 adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P10 in de linker vleugel.	Plaat 10: Zilvermeeuw (argenteus) NK adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P9 in de linker vleugel.
Plaat 11: Zilvermeeuw (argenteus) VZ adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P9 en op P10 in de linker vleugel.	Plaat 12: Zilvermeeuw (argenteus) YBAJ adult, april 2015, IJmuiden, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-spiegel op de onderzijde van P9 in de rechter vleugel.
Plaat 13: Zilvermeeuw (argenteus) YBKC adult, april 2015, IJmuiden, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-spiegel op de onderzijde van P8 en waarschijnlijk ook op P9.	Plaat 14: Zilvermeeuw (argenteus) YCAD adult, mei 2017, IJmuiden, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met twee pseudo-spiegels op de onderzijde van P9 in beide vleugel.
Plaat 15: Zilvermeeuw (argenteus) FASC adult, mei 2015, Den Helder, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Vrouwelijke broedvogel uit de Kelderhuispolder-Texel kolonie, met een pseudo-spiegel op de onderzijde van P10 in de linker vleugel, maar niet in de rechter vleugel.	Plaat 16: Zilvermeeuw (argenteus) BLB H-161237 3CY, september 2011, Westkapelle, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een zwakke pseudo-spiegel op de onderzijde van P9 in de linker vleugel.
Plaat 17: Zilvermeeuw (argenteus) LP adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een grijze inkeping op P10 in de linker vleugel.
Merk op dat in de volgende meeuwen het soms afhankelijk is van de interpretatie of het om een pseudo-spiegel of grijze inkeping gaat. Misschien is het wel geen van beide en is het beter om het als een 'sleutelgat-vorm' te beschrijven.
Plaat 18: Zilvermeeuw (argenteus) UT adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel/grijze inkeping/sleutelgat-vorm op P10 in de linker vleugel.	Plaat 19: Zilvermeeuw (argenteus) J5 adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel/grijze inkeping/sleutelgat-vorm op P10 in de linker vleugel.
Plaat 20: Zilvermeeuw (argenteus) 9J adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel/grijze inkeping/sleutelgat-vorm op P10 in de linker vleugel.	Plaat 21: Zilvermeeuw (argenteus) 4J adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel/grijze inkeping op P10 in de linker vleugel, afhankelijk of de kant aan de vleugelrand geïnterpreteerd wordt als open of gesloten.
Plaat 22: Zilvermeeuw (argenteus) 39 adult, mei 2005, Moerdijk, Nederland. Foto: Mars Muusse. Exemplaar met een pseudo-spiegel/grijze inkeping op P10 in de linker vleugel, afhankelijk of de kant aan de vleugelrand geïnterpreteerd wordt als open of gesloten.

Zijn pseudo-spiegels zeldzaam bij Europese Zilvermeeuwen?

Zoals de bovenstaande voorbeelden laten zien, komen pseudo-spiegels en gijze inkepingen vaker voor bij Briste en Scandinavische Zilvermeeuwen dan eerder werd gedacht. Waarom zijn deze dan onopgemerkt gebleven in het verleden? Het antwoord is tweeledig. A: vrij simpel, niemand kwam tot nu toe op het idee om naar dit specifieke patroon van zwart/wit in de vleugeltop te zoeken bij onze broedvogels. B: de variatie van patronen in de vleugelpunt is zeer groot en verschilt erg tussen individuele vogels en dan is het ook nog eens een algemene broedvogel, dus veel individuen. Ook tonen individuen wisselende patronen in hun handpenpatroon over meerdere seizoenen. Om het nog ingewikkelder te maken: er bestaan zelfs verschillen tussen de linker vleugel en de rechter vleugel.
Zulke variatie in het handpenpatroon werd al eerder genoemd in het engelse artikel "Phenotypic characteristics and moult commencement in breeding Dutch Herring Gulls" (Seabird, 2011): "... het patroon op P9 en P10 kan variëren van jaar tot jaar in zowel Zilvermeeuw als Kleine Mantelmeeuw, waarbij individuele vogels van beide soorten zelfs meer zwart vertonen in 2006 dan in 2005. Tenslotte, er kunnen ook verschillen zijn in het patroon tussen de rechter vleugel en de linker vleugel, maar dat hebben wij niet genoteerd.".

Dit is verder bevestigd in een recent onderzoek (2018) door Maarten van Kleinwee, gebaseerd op waarnemingen van gekleurringde Europese Zilvermeeuwen in de broedkolonie van IJmuiden Forteiland, Nederland, over verschillende seizoenen. Divers voorbeelden werden gevonden van individuen die het ene jaar (rui cyclus) wel een pseudo-spiegel of grijze inkeping hadden, maar dit niet toonden in een ander jaar. Verschillen tussen de linker- en rechtervleugel zijn ook vastgesteld.

Plaat 23-24: Zilvermeeuw (argenteus) YBKC adult, juni 2014, IJmuiden, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-spiegel op de onderzijde van P8 en waarschijnlijk ook op P9. YBKC toonde een pseudo-spiegel op de onderzijde van P8 en zeer waarschijnlijk ook op P9 in april 2015 (zie plaat 13). In de voorgaande ruicyclus (2014, plaat 23) vertoonde het handpenpatroon van YBKC geen pseudo-spiegels, alhoewel er een kleine inkeping te zien was langs de rand van P10 in de linker vleugel. Door het volgende van geringde IJmuidense meeuwen gedurende opeenvolgende broedseizoenen, kon Maarten analyses maken van minieme veranderingen in het handpenpatroon van individuele vogels. Paalt 24 geeft een overzicht van de onderkant van de linker vleugel van YBKC over vier opeenvolgden seizoenen. Merk op dat alleen in 2015 er een pseudo-spiegel / grijze inkeping aanwezig was. Andere verschillen in het handpenpatroon kunnen ook gezien worden, zoals de grootte van de spiegel op P9 (veel groter in 2014, 2016 en 2017 dan in 2015).

Je kunt nog veel meer voorbeelden vinden in een artikel op Maarten's website 'Gulls to the Horizon': Status update on the presence of pseudo-mirrors and non-isolated mirrors in IJmuiden-ringed adult European Herring Gulls.

De voorbeelden hierboven geven aan dat pseudo-spiegels en grijze inkepingen voorkomen bij Nederlandse broedvogels. Maar komt het vaak voor? Een antwoord daarop is lastig. We meldden reeds dat er grote individuele variatie is in de verdeling van zwart en wit in de handpennen. En patronen kunnen verschillen tussen meerdere seizoenen. En dan is er nog de mogelijkheid dat het patroon in de linker vleugel verschilt van de rechter vleugel. Tenslotte: wanneer spreken we eigenlijk van een pseudo-spiegel of een grijze inkeping (minimale grootte, volledige omsluiting, kleurstelling, etc).
Een kwantitatieve schatting van deze kenmerken zou ons inziens best gedaan kunnen worden in een groep vogels van zekere herkomst, gevolgd over een langere periode. Vogels dus, die deel uitmaken van een kleurringonderzoek.

Overige meeuwensoorten

Een pseudo-spiegel en een grijze inkeping komt regelmatig voor bij Amerikaanse Zilvermeeuw, en we tonen in dit artikel aan met foto's van adulte Scandinavische en Britse Zilvermeeuwen dat het ook voorkomt in Europa. Het is grotendeels aanwezig bij onze 'grote' meeuwensoorten en met name bij adulte Zilvermeeuwen. Wij hebben dit met name bij Zilvermeeuw onderzocht, omdat voor die soort geldt dat ze nu eenmaal het meest op Amerikaanse Zilvermeeuw lijken, en zodoende logischerwijs de meeste problemen veroorzaken bij determinatie. Maar komen de kenmerken ook bij andere meeuwensoorten voor?
"Wanneer spreken we eigenlijk over een pseudo-spiegel of grijze inkeping?".
Hieronder enkele voorbeelden van een Nederlandse Kleine Mantelmeeuw en enkele Poolse Pontische Meeuwen (onze speciale dank gaat uit naar Łukasz Bednarz voor het gebruik van zijn set foto's).

Plaat 25: Kleine Mantelmeeuw (graellsii) SAAL adult, mei 2015, Zaandam, Nederland. Foto: Maarten van Kleinwee. Exemplaar met een pseudo-spiegel op de onderzijde van P7 in de linker vleugel.	Plaat 26: Pontische Meeuw (cachinnans) VCPE 4CY, januari 2018, Kopenhagen, Denemarken. Foto: René Rantzau.  Exemplaar met een grijze inkeping op de onderzijde van P10.
Plaat 27: Pontische Meeuw (cachinnans) 4P96 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P10 in de linker vleugel.	Plaat 28: Pontische Meeuw (cachinnans) 4P97 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een zwakke pseudo-spiegel op P10 in de linker vleugel.
Plaat 29: Pontische Meeuw (cachinnans) 1P29 adult, mei 2013, Wytyckie Meer - Urszulin, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een (pseudo)spiegel op P8 in de linker vleugel.	Plaat 30: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P45 adult, april 2014, Wytyckie Meer - Urszulin, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een mini pseudo-spiegel op P10 in de linker vleugel.
Plaat 31: Pontische Meeuw (cachinnans) 4P13 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een kleine pseudo-spiegel op P10 in de linker vleugel.	Plaat 32: Pontische Meeuw (cachinnans) 4P36 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P8 in de linker vleugel.
Plaat 33: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P80 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een (pseudo)spiegel op P8 in de linker vleugel.	Plaat 34: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P31 adult, april 2014, Wytyckie Meer - Urszulin, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P9 in de linker vleugel, afhankelijk of de kant aan de vleugelrand geïnterpreteerd wordt als open of gesloten.
Plaat 35: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P80 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een pseudo-spiegel op P9 in de linker vleugel, afhankelijk of de kant aan de vleugelrand geïnterpreteerd wordt als open of gesloten.	Plaat 36: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P24 adult, april 2014, Wytyckie Meer - Urszulin, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een pseudo-spiegel / grijze inkeping op P9 in de linker vleugel.
Plaat 37: Pontische Meeuw (cachinnans) 3P70 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een grijze inkeping op P10 in de linker vleugel.	Plaat 38: Pontische Meeuw (cachinnans) 4P59 adult, mei 2014, Zastów Karczmiski, Polen. Foto: ringteam Łukasz Bednarz. Exemplaar met een grijze inkeping op P10 in de linker vleugel.

Conclusie

Peter Adriaens, met zijn oog voor detail, heeft ons gewezen op de aanwezigheid van zogenaamde pseudo-spiegels bij adulte Amerikaanse Zilvermeeuwen, en hij opperde dat dit een belangrijk ondersteunend herkenningskenmerk kan zijn in het patroon van zwart-wit op de vleugel bij adulte vogels. Een extra kenmerk dus om een kandidaat smithsonianus te herkennen in Europa, te meer daar het schijnt dat vooral Scandinavische Zilvermeeuwen dit kenmerk tonen, mocht je het al tegenkomen hier in Europa. De donkere bovendelen van Scandinavische Zilvermeeuw sluiten een smithsonianus identificatieprobleem al snel uit.
Maarten en Mars zijn in hun fotocollecties van Nederlandse broedvogels eens nagegaan of dit kenmerk ook voorkomt bij Zilvermeeuwen van het taxon argenteus, welk bovendien qua bovendelen een vergelijkbare grijswaarde hebben als Amerikaanse Zilvermeeuw smithsonianus. En inderdaad: pseudo-spiegels komen ook voor bij onze vogels.
Wij willen hier benadrukken dat verder onderzoek naar de aanwezigheid van pseudo-spiegels (bij andere meeuwensoorten, bij andere populaties) zal winnen aan kracht als we eerst nauwkeurig bepalen welke definitie gehanteerd moet worden voor 'pseudo-spiegel'. Met name, omdat de variatie in zwart-wit verdeling in de vleugelpunt tussen individuen enorm is, waardoor bij ons regelmatig de vraag rees "valt dit lichte vlekje wel of niet onder een pseudo-spiegel?". En soms de vervolgvraag: "noemen we dit een volledig gesloten vlek, of raakt de vlek toch net de veerrand of het grijs van de binnenvlag?". Een deel van het probleem probeerden we te ondervangen door de introductie van de term 'grijze inkeping'. We hebben er voor gekozen de meer uitgesproken exemplaren te selecteren als voorbeelden voor dit artikel.
De kwalitatieve stap is nu dus gezet: bij argenteus met zekere herkomst uit Europa is vastgesteld dat pseudo-mirrors voorkomen. Stap 2, een kwantitatieve analyse zal lastiger zijn. Ten eerste moet de definitie dus worden opgesteld, maar daarnaast dient men rekening te houden met twee andere zaken: een bepaald individu kan een wisseld handpenpatroon laten zien gedurende verschillende broedseizoenen. Ten tweede, het patroon in de linker vleugel kan afwijken van de rechter vleugel. Als aanbeveling doen we vervolgonderzoek gedurende meerdere seizoenen aan broedvogels die deel uitamken van ringonderzoek.

Referenties

A new feature for identifying adult American Herring Gull (Birdingfrontiers.com, 2013)

Phenotypic characteristics and moult commencement in breeding Dutch Herring Gulls (Seabird, 2011)

Status update on the presence of pseudo-mirrors and non-isolated mirrors in IJmuiden-ringed adult European Herring Gulls (Gulls to the Horizon, 2018)

Identification of American Herring Gull in a western European context (Dutch Birding 26: 1-35, 2004)

Identification of adult American Herring Gull (Dutch Birding 26: 151-179, 2004)

Wij willen Fred Cottaar en Roland-Jan Buijs bedanken voor deelname aan hun onderzoekprogramma's aan geringde meeuwen, en wij willen Łukasz Bednarz bedanken voor het toezenden van Poolse broedvogels.